فتق ديسك
استخوان ها (مهره ها) كه ستون فقرات پشت ما را مي سازند توسط ديسك هاي كوچكي محافظت مي شوند. اين ديسك ها گرد و تخت هستند و لايه بيروني سخت (حلقوي) دارند كه يك ماده ژله مانند به نام هسته را احاطه مي كنند. ديسك ها بين هر يك از مهره ها در ستون فقرات قرار گرفته اند و به عنوان كمك فنر )ضربه گير) براي استخوان هاي ستون فقرات عمل مي كنند. رباط هاي ضخيم متصل به مهره ها مواد ديسك را در محل نگه مي دارد.
فتق ديسك (كه به آن در رفتگي يا پارگي ديسك هم گفته مي شود) قطعه اي از هسته ي ديسك است كه به علت پارگي يا در رفتگي و تحت فشار از حلقه خارج شده و وارد كانال نخاعي مي شود. ديسك هايي كه دچار فتق مي شوند معمولا در مراحل اوليه انحطاط هستند. كانال نخاعي داراي فضاي محدودي است كه براي عصب نخاعي و قطعه ديسك بيرون زده و جابجا شده ناكافي است. بدليل اين جابجايي، ديسك بر اعصاب نخاعي فشار آورده و اغلب توليد درد مي كند كه ممكن است شديد باشد.
فتق ديسك مي تواند در هر قسمتي از ستون فقرات رخ دهد ولي در كمر (ستون فقرات لومبار) بيشتر رايج است و در گردن (ستون فقرات سرويكال) نيز رخ مي دهند. منطقه درد بستگي به بخشي از ستون فقرات كه متاثر است، دارد.
علل فتق ديسك
فشار يا آسيب بيش از حد ممكن است منجر به فتق ديسك شود. با اين حال، مواد ديسك به طور طبيعي با گذر سن رو به انحطاط مي گذارد و رباط هايي كه آن را در جاي خود نگه مي دارند شروع به تضعيف مي كنند. با پيشرفت انحطاط، كشش يا پيچ خوردگي نسبتا جزئي مي تواند منجر به پارگي ديسك شود.
برخي افراد ممكن است نسبت به مشكلات ديسك آسيب پذيرتر باشند و در نتيجه، از فتق ديسك در مكان هاي مختلف در امتداد ستون فقرات رنج ببرند. تحقيقات نشان داده است كه زمينه براي فتق ديسك ممكن است در خانواده وجود داشته باشد، و چند عضو در خانواده را تحت تاثير قرار دهد.
فتق ديسك
استخوان ها (مهره ها) كه ستون فقرات پشت ما را مي سازند توسط ديسك هاي كوچكي محافظت مي شوند. اين ديسك ها گرد و تخت هستند و لايه بيروني سخت (حلقوي) دارند كه يك ماده ژله مانند به نام هسته را احاطه مي كنند. ديسك ها بين هر يك از مهره ها در ستون فقرات قرار گرفته اند و به عنوان كمك فنر )ضربه گير) براي استخوان هاي ستون فقرات عمل مي كنند. رباط هاي ضخيم متصل به مهره ها مواد ديسك را در محل نگه مي دارد.
فتق ديسك (كه به آن در رفتگي يا پارگي ديسك هم گفته مي شود) قطعه اي از هسته ي ديسك است كه به علت پارگي يا در رفتگي و تحت فشار از حلقه خارج شده و وارد كانال نخاعي مي شود. ديسك هايي كه دچار فتق مي شوند معمولا در مراحل اوليه انحطاط هستند. كانال نخاعي داراي فضاي محدودي است كه براي عصب نخاعي و قطعه ديسك بيرون زده و جابجا شده ناكافي است. بدليل اين جابجايي، ديسك بر اعصاب نخاعي فشار آورده و اغلب توليد درد مي كند كه ممكن است شديد باشد.
فتق ديسك مي تواند در هر قسمتي از ستون فقرات رخ دهد ولي در كمر (ستون فقرات لومبار) بيشتر رايج است و در گردن (ستون فقرات سرويكال) نيز رخ مي دهند. منطقه درد بستگي به بخشي از ستون فقرات كه متاثر است، دارد.
علل فتق ديسك
فشار يا آسيب بيش از حد ممكن است منجر به فتق ديسك شود. با اين حال، مواد ديسك به طور طبيعي با گذر سن رو به انحطاط مي گذارد و رباط هايي كه آن را در جاي خود نگه مي دارند شروع به تضعيف مي كنند. با پيشرفت انحطاط، كشش يا پيچ خوردگي نسبتا جزئي مي تواند منجر به پارگي ديسك شود.
برخي افراد ممكن است نسبت به مشكلات ديسك آسيب پذيرتر باشند و در نتيجه، از فتق ديسك در مكان هاي مختلف در امتداد ستون فقرات رنج ببرند. تحقيقات نشان داده است كه زمينه براي فتق ديسك ممكن است در خانواده وجود داشته باشد، و چند عضو در خانواده را تحت تاثير قرار دهد.
علائم فتق ديسك
بسته به مكان فتق ديسك و اندازه فتق، علائم تا حد زيادي متفاوت است. اگر فتق ديسك بر روي عصب فشار وارد نكند، ممكن است كمر درد كمي داشته باشيد و يا اصلاً دردي را تجربه نكنيد. اگر بر روي عصب فشار وارد كند، ممكن است درد، بي حسي يا ضعف در منطقه اي از بدن كه عصب به سوي آن حركت مي كند، احساس شود. به طور معمول، كمر درد يا سابقه اي طولاني از درد مداوم در قسمت كمر پيش از فتق ديسك وجود خواهد داشت.
ستون فقرات لومبار (كمر): سياتيك اغلب در نتيجه ¬ي فتق ديسك در كمر رخ مي دهد. فشار بر يك يا چند عصب كه به عصب سياتيك كمك مي كنند مي تواند باعث درد، سوزش، سوزن سوزن شدن و بي حسي شود كه از باسن تا ساق پا و گاهي اوقات پا كشيده مي شود. معمولا يك طرف )چپ يا راست) تحت تاثير قرار مي گيرد. اين نوع درد اغلب به صورت تيز و مانند شوك الكتريكي توصيف مي شود كه ممكن است با ايستادن، راه رفتن و يا نشستن شديدتر شود. همراه با درد ساق پا، ممكن است كمر درد را نيز تجربه كنيد.
ستون فقرات سرويكال (گردن): علائم ممكن است شامل درد مبهم يا تيز در گردن و يا بين دو كتف باشد، يا دردي كه تا پايين بازو به سمت دست يا انگشتان دست منتشر مي شود، و يا بي حسي يا سوزن سوزن شدن در شانه و بازو. درد ممكن است با موقعيت ها و يا حركات خاص گردن افزايش يابد.
تشخيص فتق ديسك
تشخيص توسط يك جراح مغز و اعصاب ، بر اساس سابقه، علائم، معاينه فيزيكي و نتايج آزمايشات، از جمله موارد زير، انجام مي شود:
اشعه ايكس : استفاده از اشعه براي توليد فيلم يا عكس از يك قسمت از بدن مي تواند ساختار مهره ها و طرح كلي مفاصل را نشان دهد. اشعه X از ستون فقرات براي ديگر علل احتمالي درد، به عنوان مثال تومور عفونت، شكستگي، و غيره نيز بكار مي رود.
اسكن توموگرافي كامپيوتري ( CT يا CAT اسكن: سي تي اسكن): نوعي تصويربرداري تشخيصي است و زماني ايجاد مي شود كه كامپيوتر اشعه X را مي خواند. اين روش شكل و اندازه كانال نخاعي، محتويات و ساختارهاي اطراف آن را نشان مي دهد.
تصويربرداري رزونانس مغناطيسي (MRI): نوعي معاينه تشخيصي است كه با استفاده از ميدان هاي مغناطيسي قوي و تكنولوژي كامپيوتري تصاويري ۳ بعدي از ساختار بدن ارائه مي دهد. MRI تصاويري از طناب نخاعي، ريشه هاي عصبي و مناطق اطراف آن به دست مي دهد. علاوه بر اين بزرگ شدگي، انحطاط و تومورها را نيز نشان مي دهد.
نخاع نگاري يا ميلوگرام (Myleogram): اين روش عبارت است از عكسبرداري با اشعه ايكس از كانال نخاعي پس از تزريق يك ماده حاجب به داخل فضاهاي مايع مغزي نخاعي مجاور. از طريق اين روش مي توان امكان وجود فشار بر روي طناب يا اعصاب نخاعي را كه در نتيجه فتق ديسك، اسپور يا زائده استخواني، تومور ، و غيره رخ داده اند را مشاهده نمود.
تست الكترومايوگرام و مطالعات هدايت عصبي (EMG / NCS) : اين تست ها ضربه الكتريكي را در امتداد ريشه هاي عصبي، اعصاب محيطي و بافت هاي عضلاني اندازه گيري مي كنند. بر اساس اين روش، امكان وجود آسيب عصبي در حال پيشرفت، امكان بهبودي اعصاب از آسيب هاي گذشته و امكان وجود محل ديگري كه تحت فشار عصبي قرا گرفته باشد را نشان مي دهد.
درمان فتق ديسك
خوشبختانه، اكثر موارد فتق ديسك به عمل جراحي نياز ندارد. با اين حال، درصد بسيار كمي از افرادي كه دچار فتق و انحطاط ديسك هستند ممكن است كمر درد ناتوان كننده و شديد ناشي از بيماري را تجربه كنند، كه به طور قابل توجهي زندگي روزانه آن ها را تحت تاثير قرار مي دهد.
درمان اوليه براي فتق ديسك معمولا درمان احتياطي و غير جراحي است. پزشك ممكن است استراحت در بستر را تجويز كند يا انجام سطح فعاليت كم و بدون درد را به مدت چند روز الي چند هفته به بيمار توصيه كند. اين فرايند به كاهش التهاب عصب نخاعي كمك شاياني خواهد كرد.
فتق ديسك در صورت خفيف بودن درد، در اغلب موارد با داروهاي ضد التهابي غير استروئيدي درمان مي شود. تزريق اپيدورال استروئيد ممكن است با استفاده از يك سوزن نخاعي، تحت هدايت اشعه X ، براي انتقال دارو به مكان دقيق فتق ديسك انجام شود.
پزشك ممكن است درمان فيزيكي را توصيه كند. درمانگر ارزيابي عميقي را انجام خواهد داد كه همراه با تشخيص پزشك، درمان خاصي براي بيماران مبتلا به فتق ديسك به شمار خواهد رفت. درمان ممكن است شامل ورزش كشش عضلات لگن، ماساژ ملايم، يخ و گرما درماني، اولتراسوند (امواج فرا صوتي)، تحريك الكتريكي عضلات و تمرينات كششي باشد. داروهاي مسكن درد و شل كننده هاي عضلاني نيز ممكن است در رابطه با فرايند فيزيوتراپي مفيد باشند.
عمل جراحي
در صورتي كه گزينه هاي درمان احتياطي، مانند فيزيوتراپي و دارو درد را به طور كامل كاهش يا پايان ندهد، پزشك احتمالاً عمل جراحي را براي بيمار توصيه كند. پزشك در مورد انواع جراحي هاي موجود براي ستون فقرات با بيمار صحبت خواهد كرد و بسته به مورد خاص بيمار به تعيين روش مناسب درماني براي او كمك خواهد كرد. در اين جا نيز در صورت تاييد عمل جراحي توسط پزشك، مانند هر عمل ديگري، سن بيمار، سلامت كلي و مسائل ديگر مورد توجه قرار مي گيرند.
مزاياي عمل جراحي هميشه بايد به دقت در برابر خطرات آن مورد بررسي قرار گيرد. اگر چه درصد زيادي از بيماران مبتلا به فتق ديسك خبر از تسكين قابل توجه درد پس از عمل جراحي مي دهند، اما هيچ تضميني وجود ندارد كه اين عمل به همه ي افراد كمك كند. بيمار ممكن است تحت شرايط زير واجد شرايط عمل جراحي ستون فقرات باشد:
- درد ساق پا و كمر فعاليت عادي بيمار را محدود كرده يا باعث اختلال در كيفيت زندگي وي گردد
- بيمار نقض عصبي پيشرونده اي را تجربه كند، مانند ضعف پا يا بي حسي
- فقدان عملكرد طبيعي روده و مثانه
- مشكل در ايستادن و يا راه رفتن
- بي اثر بودن درمان داروئي و فيزيكي
- بيمار وضعيت سلامت خوب و معقولي داشته باشد
اصطلاحات جراحي
عمل جراحي ديسك مصنوعي – جايگزيني ديسك معيوب كمر با ديسك مصنوعي از طريق جراحي. ديسك مصنوعي شاريته CHARITÉ شامل يك هسته پلاستيكي بين دو صفحه كرومي است كه به ستون مهره قفل مي شود. پرو ديسك ال PRODISC-L ديسك مصنوعي بين مهره اي است كه از فلز و پلاستيك ساخته شده است و براي درمان درد ناشي از بيماري هاي مربوط به انحطاط يا خرابي ديسك (DDD) مورد استفاده قرار مي گيرد.
- ديسككتومي : برداشتن ديسك از طريق جراحي يا خارج كردن نسبي ديسك بين مهره اي.
- لامينكتومي : برداشتن قوس استخواني و يا لاميناي يك مهره از طريق جراحي.
- لامينوتومي : ايجاد برش نازكي بر لامينا بمنظور كاهش فشار بر اعصاب نخاعي
- فيوژن ستون فقرات : روشي كه طي آن استخوان بر روي ستون فقرات پيوند زده مي شود و اتصال سفت و محكمي بين دو يا چند مهره ايجاد مي شود. در اين روش ابزارهايي مانند پيچ و ميله براي حفظ بيشتر اين فيوژن يا هم جوشي مورد استفاده قرار مي گيرد.
جراحي ستون فقرات كمري
لامينوتومي كمري روشي است كه اغلب براي تسكين درد ساق پا و سياتيك ناشي از فتق ديسك مورد استفاده قرار مي گيرد. اين روش از طريق برشي در قسمت پاييني مركز كمر در منطقه فتق ديسك انجام مي شود. در اين روش ممكن است بخشي از لامينا خارج شود. هنگامي كه برش روي پوست ايجاد مي شود، عضلات كنار زده مي شوند به طوري كه جراح مي تواند پشت مهره ها را ببيند. براي دسترسي به فتق ديسك حفره ي كوچكي بين دو مهره ايجاد مي شود. پس از خروج ديسك از طريق ديسككتومي، ستون فقرات بايد ثابت شود. فيوژن ستون فقرات در اغلب موارد در رابطه با لامينوتومي انجام مي شود. در موارد بغرنج تر، لامينكتومي ممكن است انجام شود.
در عمل جراحي ديسك مصنوعي، برشي در شكم ايجاد مي شود و ديسك معيوب خارج شده و جايگزين مي شود. تنها درصد كمي از بيماران واجد شرايط عمل جراحي ديسك مصنوعي مي شوند. بيمار تنها بايد در يك ديسك دچار انحطاط شده باشد، يعني بين مهره هاي L4 و L5 يا L5 و S1 (اولين مهره خاجي). بيمار حداقل بايد تحت شش ماه دوره ي درماني، مانند فيزيوتراپي، داروهاي مسكن يا استفاده از بريس كمر قرار گيرد و نشانه اي از بهبود در او ديده نشود. بيمار بايد در سلامت عمومي باشد، بدون هيچ نشانه اي از عفونت، پوكي استخوان و يا آرتريت. در صورت انحطاط ديسك در بيش از يك ديسك و يا درد شديد ساق پا، بيمار واجد شرايط عمل جراحي نخواهد بود.
جراحي ستون فقرات گردني
تصميم گيري پزشكي در مورد انجام عمل جراحي از جلوي گردن (بخش قدامي) يا پشت گردن (بخش خلفي) به محل دقيق فتق ديسك، و همچنين تجربه و ترجيح جراح بستگي دارد. بخشي از لامينا ممكن است از طريق لامينوتومي، به دنبال ديسككتومي خارج شود. پس از برداشت ديسك، ستون فقرات مستلزم ثبات است كه با استفاده از يك صفحه سرويكال (گردني) و جند پيچ (ابزار) و، اغلب فيوژن ستون فقرات محقق مي شود.
بعد از جراحي پزشك دستور العمل خاص بعد از جراحي را به شما خواهد داد و معمولا داروي مسكن نيز تجويز خواهد نمود. پزشك در تعيين زماني كه مي توانيد فعاليت هاي عادي زندگي خود مانند بازگشت به كار، رانندگي و ورزش را از سر بگيريد به شما كمك خواهد كرد. برخي بيماران ممكن است از توانبخشي نظارتي و فيزيوتراپي بعد از عمل جراحي بهره مند شوند. هنگام بازگشت تدريجي به فعاليت هاي عادي زندگي، انتظار رنج و احساس درد وجود دارد، اما درد يك سيگنال هشدار دهنده محسوب مي شود و به اين معناست كه بايد سرعت فعاليت خود را كاهش دهيد.
نكات پيشگيري
بيمار هنگام بهبودي پس از عمل جراحي و معاينه ي پزشك ممكن است ورزش را از سر گيرد. نكات زير ممكن است در جلوگيري از كمر درد و فتق ديسك مفيد باشد:
- انجام ورزش هاي فشرده سازي و ديگر تمرينات تقويت عضلات شكم براي ثبات ستون فقرات. شنا، دوچرخه سواري ثابت و پياده روي پر سرعت از ورزش هاي خوب هوازي محسوب مي شوند كه عموماً فشار اضافي بر كمر تحميل نمي كنند.
- كاربرد تكنيك هاي صحيح ليفتينگ و حركت، مانند چنباتمه زدن براي بلند كردن يك جسم سنگين. خم و راست نشويد. اگر شي بيش از حد سنگين و يا بد دست است، كمك بگيريد.
- هنگام نشستن و ايستادن، وضع درست قامت خود را حفظ كنيد
- اگر سيگار مي كشيد، ترك كنيد. سيگار كشيدن عامل خطرناكي براي آترواسكلروز )سخت شدن رگ ها) مي باشد، كه مي تواند باعث درد كمر و اختلالات دژنراتيو يا خرابي ديسك شود.
- در صورت امكان از شرايط استرس زا اجتناب كنيد، چرا كه مي تواند باعث فشار عضلاني شود.
- وزن سالم خود را حفظ كنيد. وزن اضافي، به ويژه در اطراف ناحيه مياني، مي تواند بر روي كمر فشار تحميل كند.